گیر کردن عادی سازی روابط ریاض- تل‌آویو در گلوگاه هسته‌ای

پایگاه رهنما:

درحالی که آنتونی بلینکن، ویر خارجه آمریکا خود را به ریاض رسانده تا با مقامات ارشد سعودی درباره روند عادی سازی روابط عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی گفتگو کند، اما برآیند تحولات نشان می‌دهد که مسیر دور و درازی برای تحقق این پروژه ننگین وجود دارد.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در راستای سیاست‌های اصلاح طلبانه و تنوع بخشی به منابع داخلی، قصد دارد برنامه هسته‌ای این کشور را توسعه دهد، اما سعودی‌ها با چالش‌های جدی در این راه مواجه هستند. هر چند انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای یکی از پایه‌های اصلی توسعه و پیشرفت کشور‌ها در زمینه‌های تولید برق، کشاورزی، پزشکی است، اما غربی‌ها و رژیم صهیونیستی اجازه نمی‌دهند سایر کشور‌ها به این توانمندی دست پیدا کنند.
رژیم صهیونیستی که قدرت گیری کشور‌های عربی را تهدید جدی برای منافع خود در منطقه می‌داند، به شدت با این سیاست عربستان مخالف است. یسرائیل کاتس، وزیر انرژی رژیم صهیونیستی روز سه‌شنبه درباره احتمال وجود برنامه هسته‌ای غیرنظامی برای عربستان اعلام کرد که اسرائیل چنین موضوعاتی را تشویق نمی‌کند و فکر نمی‌کنم  تل‌آویو با چنین مسایلی موافقت کند.
موضع‌گیری مخالفت آمیز این مقام صهیونیستی با هسته‌ای شدن عربستان درحالی است که روزنامه نیویورک تایمز در این باره مدعی شد که برنامه هسته‌ای عربستان یکی از شروط ریاض برای امضای توافق عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است؛ اما مقامات سعودی یا آمریکایی این موضوع را به صورت رسمی تاکید نکرده‌اند. بر اساس این گزارش، رژیم صهیونیستی هفته گذشته اعلام کرد که انتظار دارد واشنگتن در مورد هر توافق آمریکا و عربستان سعودی که بر امنیت داخلی آن تاثیر می‌گذارد، با آن مشورت کند. روزنامه «هاآرتص» هم به نقل از منابع صهیونیستی اعلام کرد که تل‌آویو دو شرط ریاض برای عادی سازی روابط یعنی «دستیابی به تسلیحات پیشرفته آمریکایی و موافقت آمریکا با برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان» را رد کرده است.
نوع موضع‌گیری‌های مقامات صهیونیستی در قبال سازشکاران عرب، نشان می‌دهد که هیچ گاه این رژیم از روند عادی سازی دنبال تامین منافع مشترک عبری-عربی نبوده است و این توافقات یکجانبه به نفع تل‌آویو بوده و صهیونیست‌ها همچنان نسبت به حفظ برتری استراتژیک خود مصمم بوده و قدرت گیری دول عربی را تهدیدی وجودی علیه منافعش احساس می‌کند.
رژیم صهیونیستی به لحاظ تاریخی مخالفت شدید خود را با تقویت ظرفیت تهاجمی هر کشور عربی ابراز کرده است و این سیاست در ۷۵ سال گذشته در بین همه دولت‌های صهیونیستی از چپ تا راست مشترکاً دنبال شده است. پیشتر مقامات تل‌آویو علی رغم وعده و وعید‌های مختلف به امارات برای گام نهادن در مسیر عادی‌سازی، نهایتاً پس از توافق ۲۰۱۹ خلف وعده نمود و با فروش جنگنده‌های اف -۳۵ آمریکا به ابوظبی مخالفت کرد که در نهایت واشنگتن به دلیل حساسیت‌های تل‌آویو فروش این نوع تسلیحات پیشرفته را به حالت تعلیق درآورد. صهیونیست‌ها از این نگران بودند که فروش اف- ۳۵ به امارات سبب می‌شود تا سایر کشور‌های عربی هم این رویه را در پیش بگیرند و افزایش توان نظامی اعراب، تهدیدی برای سرزمین‌های اشغالی به شمار می‌رود.

چشم انداز عربستان برای هسته‌ای شدن
عربستان که منابع معدنی و فسیلی کمتری در اختیار دارد بنابر این به توسعه انرژی‌های جایگزین روی آورده است تا بتواند در آینده نیاز‌های خود را تامین کند و در سال‌های اخیر بحث انرژی هسته‌ای در دستورکار مقامات سعودی قرار گرفته است. از اینرو، مقامات سعودی در حال ارزیابی مناقصه‌ها برای ساخت رآکتورهایشان هستند و شرکت‌هایی از چین، فرانسه، روسیه، کره جنوبی و ایالات متحده در میان شرکت‌کنندگان حضور دارند. ریاض از نزدیک با کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجرای قوانین لازم برای شروع برنامه‌اش همکاری می‌کند. این کشور اولین رآکتور تحقیقاتی کم مصرف خود را ساخته است، اما تا زمانی که قوانین حفاظتی وضع نشده باشد، نمی‌تواند عملیات آنرا آغاز کند.

عربستان اولین گام‌های خود در حوزه انرژی هسته‌ای و اتکا به اورانیوم را زمانی آغاز کرد که در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که برنامه انرژی هسته‌ای آن با دو رآکتور مجموعا با توان ۳ تا ۴ گیگاوات آغاز می‌شود و در ادامه امکان توسعه بخش انرژی هسته‌ای خود را بر اساس نیازهایش ارزیابی خواهد کرد. در مارس ۲۰۲۲، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان گفت که کشورش برنامه هسته‌ای خود را با کادر ملی خود اجرا خواهد کرد. عربستان سعودی نیاز روزافزون به نیروگاه‌های تولید برق دارد، اما عامل اصلی رفتن این کشور سراغ نیروگاه‌های هسته‌ای مسائل امنیتی و تقویت جایگاه آن در منطقه است.
عربستان در دو دهه گذشته تلاش‌هایی را برای تحقق برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای انجام داده است و در سال ۲۰۱۲، با چینی‌ها توافقاتی را برای توسعه برنامه انرژی هسته‌ای و ساخت رآکتور انجام دادند که طبق آن قرار است تا ۲۰۳۰، تعداد ۱۶ رآکتور در عربستان ساخته شود. هر چند آمریکا در این مسیر کارشکنی کرده و پیشرفت قابل توجهی در این زمینه انجام نشده است، اما سعودی‌ها با جدیت پیگیر این موضوع هستند و در ماجرای جنگ اوکراین نشان دادند که مثل گذشته از آمریکایی‌ها فرمان نمی‌برند. چرا که بن سلمان سعی دارد تا ۲۰۳۰، عربستان را به کشوری پیشرو در عرصه صنعتی و انرژی تبدیل کند و روی این پروژه‌ها به شدت متمرکز است. ساخت شهر رویایی «نئوم» که قرار است با هزینه ۵۰۰ میلیارد دلاری ساخته شود، به انرژی‌های تجدیپذیر و به روز نیاز دارد تا بتواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد.

نگرانی تل‌آویو از هسته‌ای شدن عربستان
مقامات صهیونیستی پیش از این برای اینکه خدشه‌ای به توافقات «آبراهام» وارد نشود، درباره تلاش امارات برای ساخت نیروگاه هسته‌ای سکوت اختیار کردند، اما به نظر می‌رسد، صهیونیست‌ها نسبت به توسعه برنامه هسته‌ای عربستان در مقایسه با سایر کشور‌های عربی به شدت نگران هستند.
با اینکه مقامات صهیونیستی از بن سلمان حمایت می‌کنند تا هرچه سریعتر به تخت سلطنت بنشیند و همکاری‌های سیاسی و اقتصادی دوجانبه را افزایش دهند، اما از طرفی نسبت به بلندپروازی‌های او نگران هستند. بن سلمان تلاش می‌کند عربستان را به سمت پیشرفت و توسعه هدایت کند و صهیونیست‌ها از این واهمه دارند که ولیعهد جاه طلب سعودی‌ها در نهایت به برنامه صلح آمیز هسته‌ای راضی نشود و به سمت ساخت سلاح اتمی حرکت کند و این تهدید جدی برای رژیم اشغالگر است. چرا که بن سلمان، در سال ۲۰۱۸ برای اولین بار به طور علنی و صریح گفت که اگر ایران به توانمندی هسته‌ای نظامی دست یابد، عربستان نیز بدون تأخیر به توانایی مشابهی دست خواهد یافت و از آن زمان برخی مقامات آمریکایی و صاحب نظران حوزه نظامی به شدت با هسته‌ای شدن عربستان مخالفت و نسبت به ساخت سلاح اتمی توسط این کشور ابراز نگرانی کردند و از مقامات واشنگتن خواسته‌اند تا در این برنامه به متحدش کمکی نکند.
نگرانی‌ها زمانی تشدید شد که برخی منابع چند سال پیش ادعا کردند که عربستان قصد دارد در ازای تحویل نفت به پاکستان، از این کشور سلاح اتمی بخرد و حتی با استناد به تصاویر ماهواره‌ای مدعی شده بودند که عربستانی‌ها یک سیلوی زیرزمینی ساخته‌اند که چندین سلاح با کلاهک اتمی که متعلق به پاکستان است، در آن مستقر کرده است که مقامات اسلام آباد این ادعا‌ها را رد کردند.

اگرچه اسرائیل و عربستان مدتهاست که دیگر روابط پشت پرده خود را علنی کرده اند و حتی همکاری‌های امنیتی مشترکی را در موضوعات مختلف منطقه‌ای کلید زده اند،  اما در نگاهی وسیع‌تر، رژیم صهیونیستی که تنها دارنده سلاح اتمی در غرب آسیا است، به هیچ وجه هسته‌ای شدن کشور‌های اسلامی را برنمی‌تابد، زیرا می‌خواهد در این زمینه موازنه را به نفع خود حفظ کند؛ بنابراین توسعه برنامه هسته‌ای عربستان برای رژیم صهیونیستی یک گرفتاری جدی خواهد بود. به گفته کارشناسان، اعطای مشروعیت به توان عربستان برای غنی سازی اورانیوم، حتی اگر شده با سکوت دربرابر آن، ممکن است باعث شود که کشور‌های دیگر منطقه، چون اردن و مصر و ترکیه نیز به سمت این توانمندی حرکت کنند این برای امنیت صهیونیست‌ها خطرناک خواهد بود.

عادی سازی روابط در کما!
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی سه سال است که خود را به آب و آتش می‌زند تا عربستان سعودی را به سمت عادی سازی روابط با این رژیم بکشاند، اما حاضر نیست در ازای این سازش امتیازی به طرف سعودی خود بدهد. مقامات ریاض سعی داشتند با استفاده از روند عادی سازی، حداقل بتوانند از فناوری‌های رژیم صهیونیستی برای تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و انرژی خود بهره بگیرند، اما تل‌آویو سنگ بزرگی پیش پای سعودی‌ها گذاشته است.
باتوجه به اینکه سعودی‌ها در توسعه برنامه هسته‌ای خود مصمم هستند، مخالفت رژیم صهیونیستی در برابر این پروژه، مقامات ریاض را بر سر دو راهی سختی قرار خواهد داد و شاید بن سلمان قید دوستی با تل‌آویو را به نفع تامین منافع ملی بزند و به سمت همکاری با روسیه و چین برود تا با کمک این کشور‌ها فعالیت‌های هسته‌ای را شروع کند. حتی ایران هم گفته که حاضر است به توسعه برنامه صلح آمیز هسته‌ای عربستان کمک کند. در یکسال گذشته سعودی‌ها روابط خود را با چین، روسیه و ایران تقویت کرده‌اند و در مسیر موازی با سیاست‌های غرب قدم برمی‌دارند و این مسئله می‌تواند از بار فشار‌های واشنگتن به ریاض برای پیوستن به مسیر عادی سازی روابط بکاهد. چرا که چین و روسیه برخلاف آمریکا عادی‌سازی را شرط همکاری با عربستان نمی‌دانند و علاقه‌ای به پرونده رژیم صهیونیستی در منطقه ندارند.
این درحالی است که آمریکا سعی دارد تا پایان ۲۰۲۳ و پیش از شروع انتخابات مقدماتی در این کشور، روند عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل را به سرانجام برساند، ولی اختلاف نظر بر سر مسائل کلیدی چالش جدی بر سر راه این پروژه است. رسانه‌های صهیونیستی هم اعلام کردند که چشم‌انداز روشنی در خصوص پیشرفت درباره عادی‌سازی روابط تل‌آویو و ریاض دیده نمی‌شود و انتظار نمی‌رود که این امر تا پایان سال ۲۰۲۳ صورت گیرد.   
در مجموع می‌توان گفت اگرچه عربستان سعودی به دنبال عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است، اما پیش‌شرط‌های خود مبنی بر «تجهیز به سلاح‌های پیشرفته و توسعه برنامه هسته‌ای» را برای اجرایی شدن آن دارد که در حال حاضر نه آمریکایی‌ها اراده‌ای برای تن دادن به شروط سعودی‌ها دارند و نه رژیم صهیونیستی تمایلی برای دادن امتیازات بیشتر به عربستان دارد، لذا باید منتظر ماند آیا بن سلمان بلاخره عطای عادی سازی را به لقایش خواهد بخشید و یا بازی با صهیونیست‌های سرسخت را تا گرفتن امتیازات مورد نظرش ادامه خواهد داد؟